Landeskunde

Een „Zeitzeuge“ in je klas? Anja Fricke bezoekt scholen en biedt lessen aan over het leven in de voormalige DDR.

Wie ben en wat doe ik?
Ik ben Anja Fricke. 11 jaar oud was ik toen de muur viel in 1989. Ik kom uit de voormalige Oost-Harz, preciezer gezegd uit het Schachdorf Ströbeck. Het is een bijzonder dorp omdat schaken, toen de school nog bestond, een verplicht vak was in de DDR. In Nederland woon ik sinds 2003. Ik ben bezig met mijn laatste module voor mijn bachelor Cultuurwetenschappen op de Open Universiteit. Ik werk als communicatietrainer bij Loo van Eck communicatiebureau in Ede (volgens mij dicht bij Lunteren). Daarnaast geef ik in mijn privé tijd presentaties over de DDR aan scholen.
Men kan mij op verschillende websites vinden: http://www.ddr-museum.nl/ en http://www.duitslandinstituut.nl/gastles-door-een-zeitzeuge . Op de website van het DDR museum heb ik samen met de directeur daarvan een brochure geschreven over en DDR-spullen in combinatie met verhalen over mijn familie. Ik beheer ook de facebook-pagina: https://www.facebook.com/FascinatieDDR. Ik publiceer ook in het cultureel-maatschappelijk maandblad ‘Streven’. De publicaties hebben altijd een link met de DDR.

Gastlessen
In deze folder over mijn DDR presentaties ziet u reacties van leerlingen en docenten over mijn DDR-presentaties op scholen in Nederland. Het is fijn om de kinderen live mee te nemen naar het communisme. Ik doe dit aan de hand van hoe mijn schoollessen zijn gegaan (bijvoorbeeld: de ‘Pioniergruss’ of FDJ-Gruss bij begin en aan het eind van de les) maar ook door eigen DDR-spullen en spullen uit het museum mee te nemen. Wat het fijne van deze presentaties is dat ik de kinderen een groot extra stuk gevoel meegeef dat ze het toch echt goed hebben tegenwoordig, ook al zijn de teveel aan keuzes lastig. En ik ben in hun ogen nog niet oud en ‘grijs’ en kom daardoor qua geschiedenis erg dicht bij ze.

Herbst der Entscheidung. Eine Geschichte aus der Friedlichen Revolution. Von PM Hoffmann / Bernd Lindner. Ch. Links Verlag Berlin 2014

Wie de film GoodBye Lenin! in zijn of haar lessen inzet komt er niet omheen om aardig wat achtergrondkennis over de Koude Oorlog en Oost- en West-Duitsland „aan te brengen“. Die is nodig om de film te begrijpen. En het is ook leuk als je om een grapje als „Schon nach zehn Jahren?“ kunt lachen (als Christiane hoort dat de kinderen hun Trabant „nu al“ mogen ophalen). In Duitse media hoor je regelmatig dat de jongste generatie niet meer zou weten hoe „die Wende“ zijn beslag heeft gekregen. Dat lijkt me ook niet meer dan logisch. Deze „graphic novel“ moet dat gat dichten, is mijn indruk. Het boek laat zien hoe de burgerbeweging in Leipzig in de herfst van 1989 te werk ging. Dit alles vanuit het perspectief van de 17 jarige Daniel, die uitgerekend de zoon is van ouders die zich met het regime vereenzelvigd hebben. Hij keert zijn thuis de rug toe en belandt in de wereld van de burgercomité’s inclusief de gevaren van een alomtegenwoordige Stasi.

Is dit stripverhaal – de term „graphic novel“ doet er inderdaad meer recht aan – iets voor onze leerlingen? Mwah… zegt uw recensent wat nuchter. Het begint bij de tekenstijl. Die is misschien wat „retro“ en natuurlijk „Geschmackssache“. Hij  past met zijn grove lijnen wel bij het thema. Maar op mij komt deze stijl eerder wat gedateerd over. Waar ik meer moeite mee heb is de neiging om het verhaal historisch uitputtend te vertellen. Kijkend naar de auteur die de tekst geschreven heeft is dat niet zo vreemd. Bernd Lindner is wetenschappelijk medewerker en tentoonstellingscurator van het Zeitgeschichtliches Forum in Leipzig, onderdeel van het Haus der Geschichte (u weet wel, met de hoofdvestiging in Bonn). Daarmee is voldoende kennis van de materie aanwezig, maar voor „onze“ doelgroep mocht het wel een onsje minder, wat mij betreft. Veel ontwikkelingen komen in detail aan de beurt, waardoor het soms op een geschiedenisboek in dialoogvorm begint te lijken, ten koste van de dramatische aspecten (en de love story trouwens) in het verhaal. Achterin is een Glossar opgenomen, waarin begrippen als Blockparteien, EOS, Volkskammer enz. toegelicht worden. Maar her en der zitten zo veel verwijzingen in het verhaal dat het glossar het niet bij kan benen. Zou een Duitse of Nederlandse lezer weten wat een zin als „Mein Sohn sitzt seit zwei Jahren im Zuchthaus Bautzen“ in feite inhield? Kortom: minder aandacht voor alle details had de ontwikkelingen ook recht gedaan en was het verhaal ten goede gekomen. Ik zou het boekje (96 blz.) niet zo snel als klassenset aanschaffen (het niveau is denk ik 5HAVO of 5/6 VWO), maar meer gericht inzetten als leerlingen zich toch al met het thema bezig houden. Dan vallen dingen eerder op hun plaats.

Tip: Lees ook deze achtergrondinformatie en beluister het interview met de schrijver

Voorbeeldje:

Hadelinde van der Hoek (docent Duits), Margreet Feenstra (docent Engels) en Jacqueline Kabel (docent Frans) hebben de handen na Poëzie in Beweging weer ineengeslagen en iets moois opgezet: Een site waarin „Kennis van land en volk“ op een aantrekkelijke manier gepresenteerd wordt. Op de www.kennisvanlandenvolk.nl vind je quizzen over de Duitse, Engelse en Franse taal en cultuur. Maar daar blijft het niet bij, er zijn ook quizzen over Oostenrijk, Zwitserland en de Verenigde Staten. De quizzen bestaan uit 10 vragen of uit 25 vragen. De vragen zijn op diverse manieren gesteld, zoals meerkeuze- en sleepvragen. Je antwoord kun je direct controleren. Waar nodig met extra informatie en uitleg. De vragen komen uit een uitgebreide database zodat je telkens opnieuw de quiz kunt doen en andere vragen krijgt. Aan het eind van de quiz is het mogelijk je naam op het scorebord te noteren.

College Hans Pieterson stuurde het volgende bericht:

De conciërge had thuis teveel vitrinekasten, en heeft enkele aan mij gegeven om mijn Duitse leslokaal verder in te richten. Dus heb ik in de zomervakantie allerlei kringloopwinkels bezocht, en koop ik regelmatig op marktplaats en ebay. Met als resultaat dat ik nu een wand heb vol met Duitse artikelen, die ik altijd tegenover mijn leerlingen het Duitse museum noem. Dat is van heel klein (winkelwagenmuntje) tot heel groot (koekoeksklok; de klassen draaien zich nog altijd massaal iedere les om naar achteren als het vogeltje eruit komt).

De eerste weken heb ik vooral af en toe wat verteld over een stad die op een van de artikelen staat, maar het lesdoel is dat leerlingen zelf een voorwerp in handen gedrukt krijgen, en dan vervolgens zelf informatie over de stad of het gebied moeten verzamelen. Dat ga ik meerdere malen dit lesjaar doen, ze moeten de verzamelde informatie bewaren in een map, en zo maken ze hun eigen Duitslandmap, hun eigen dossier. Die lessen zullen vooral over een voorwerp gaan: een les over sneeuwbollen (schudbollen), een les over floaty’s (dat zijn die pennen met drijvende voorwerpen erin), een les met eeuwigdurende kalenders, een les met Plastiskopen (die oude plastic tv’tjes met 8 vakantiefoto’s erin), een les met Viewmaster-schijfjes.

Via dit Duitse museum probeer ik nu verleden en heden te combineren: ik gebruik iets heel ouds, waarna leerlingen met de moderne middelen informatie gaan vergaren. Zijn er nog Duitse collega’s die spullen zoals schudbollen, floaty’s, en andere genoemde voorwerpen over hebben en er toch niets mee doen? Hoe meer verschillende ik heb, hoe meer mogelijkheden ik heb om in kleinere groepjes (of soms individueel) te laten werken.

Ik ruil ook met leerlingen: ik heb een voorraad eeuwigdurende kalenders met Gruß aus dem Schwarzwald. Als leerlingen iets leuks thuis vinden (of bij opa/oma) voor in mijn ‚museum‘ ruil ik dat met hen voor een kalender. Dat geldt natuurlijk ook voor collega’s Duits overal in Nederland: ik ruil graag tegen een van mijn kalenders uit het Schwarzwald!

Heeft u iets voor onze school? U kunt het op (laten) sturen naar ISW Poeldijk, t.a.v. H. Pieterson, Irenestraat 35, 2685CA, Poeldijk.

(Omdat ik oud en nieuw graag combineer in lessen, zoek ik ook nog oude diaserie’s).

In Berlijn voor gevorderden vertellen acht Nederlandse journalisten in Berlijn hoe deze miljoenenstad hen al jaren fascineert. Ze leggen uit waarom kunstenaars en internetondernemers uit de hele wereld in verlaten fabriekshallen trekken. Ze laten de bunkers zien waar de geschiedenis tastbaar is en de balzalen waar het nachtleven swingt. Met fragmenten uit film en literatuur en vernieuwende bouwexperimenten. Inclusief 175 geheime tips om zelf op ontdekkingsreis te gaan. Een gids voor gevorderden, die de Rijksdag en Checkpoint Charlie niet hoeven te zien, maar het andere Berlijn willen leren kennen.
Met: Wouter Meijer (NOS Journaal), Merlijn Schoonenboom (de Volkskrant), Antoine Verbij (Trouw), Annemieke Hendriks, Vincent Kompier, Linda Huijsmans, Jaco Boer en Bram Vermee. Meer info 

Op dit moment in de bioscopen in Duitsland:  Deutschland von oben.  Een documentaire stampvol prachtige luchtopnamens van Duitse landschappen. Aardig om af en toe eens iets van te laten zien aan je leerlingen die alleen het plaatsje „Ausfahrt“ of „Raststätte“ kennen? o;)  Op de website www.deutschland-von-oben.com vind je mooie voorbeelden en wat begeleidend materiaal.